Gezocht: familieverhalen en foto's tewerkgestelden Zuiderzeewerken
Tijdens de crisis van de jaren ’30 van de vorige eeuw werden in het hele land vele duizenden werklozen tewerkgesteld bij grote werkverschaffingsprojecten, zoals de drooglegging van de Wieringermeer. Ook uit onze gemeente waren enkele tientallen arbeiders onder vaak erbarmlijke omstandigheden hier aan het werk. Historicus Bart Lankester wil deze mensen een gezicht geven en is hiervoor naarstig op zoek naar foto’s en achterliggende verhalen.
Behalve een zware wissel op de gezondheidszorg trekt de coronacrisis ook diepe sporen in de economie. Sommigen verwachten zelfs dat we met terecht komen in een crisis die vergelijkbaar is met die van de jaren dertig. Als dat zo is, staat ons nog heel wat te wachten. In Nederland bereikte de crisis in 1935 haar dieptepunt. Een half miljoen Nederlanders zaten toen zonder werk. Dagelijks stonden er lange rijen werkloze mannen bij de arbeidsbureaus en bij de stempellokalen. 'Stempelen' was verplicht. Bij verzuim stopte de Dienst Maatschappelijke Steun (sociale dienst) de uitkering. De uitkering bedroeg 15 gulden contant per week, voor een gezin met twee kinderen. Dat was ongeveer de helft van het weekloon van een geschoolde arbeider.
Bloed, zweet en tranen
Duizenden werklozen werden voor een maand of langer tewerkgesteld op een van de talrijke werkverschaffingsobjecten. Gewoonlijk ging het om grondwerk (ontginningen, bosarbeid), uitgevoerd onder leiding van de Nederlandse Heidemaatschappij. Een voorbeeld van werkverschaffing was de drooglegging van de Wieringermeer. De weidse polder met zijn rijke gronden en inmiddels volwassen erven geldt tegenwoordig als één van de parels van de Zuiderzeewerken. Een knap stukje polderwerk waarmee Nederland nog immer pronkt in binnen- en buitenland. Wat echter vaak wordt vergeten, is hoeveel bloed, zweet en tranende zijn gevloeid bij de ontginning en het gebruiksklaar maken.
Werklozen aan het werk in de pas drooggevallen Wieringermeer. De tewerkgestelden waren afkomstig uit omliggende dorpen, waaronder Bovenkarspel.
Voor dit zware werk werden op grote schaal werklozen ingezet. Soms waren er wel tweeduizend polderwerkers tegelijk aan de slag. De omstandigheden waaronder zij werkten, waren erbarmelijk. Veel werklozen konden het zware werk in stugge klei niet aan. Het rouleersysteem wekte wrevel op. Na een maand werk moesten de arbeiders gedurende vier tot acht weken stempelen om na deze periode weer aan het werk te kunnen. Dit systeem trok menig gezin verder de armoede in.
In april 1936 pikte een grote groep werklozen het niet meer. Onder aanvoering van enkele honderden Wieringers legden ze spontaan het werk neer. In veel randgemeenten werd het voorbeeld gevolgd en samen trokken ze in een grote demonstratie door het gewoonlijk bedaarde stadje Hoorn. Met nauwelijks resultaat. Ook een protest op 5 mei in Nieuwe Niedorp leverde niets op. Bij gebrek aan succes bloedde de opstand dood. De grootste staking ooit in de kop van Noord-Holland duurde twee weken.
Tewerkgestelden uit Bovenkarspel
Bart Lankester, historicus uit Wieringen, is gefascineerd door de crisisjaren en dan in het bijzonder de werkverschaffing in de Wieringermeer. Eerder schreef hij een boek over Trien de Haan, een linkssocialiste die leiding gaf aan de staking.
Inmiddels werkt hij hard aan een opvolger, getiteld Stakkers en Stakers. Dit boek zal gaan over de armoede in de kop van Noord-Holland in de jaren ’30, de uitbuiting van de mensen die gedwongen werden om het zware werk te doen en de staking die hierop volgde. Ook in onze gemeente had de crisis toegeslagen. Op het dieptepunt van de crisis waren in Bovenkarspel honderden personen werkloos, voornamelijk tuinbouwarbeiders en transportarbeiders. Een lijst met namen uit het West-Fries Archief laat zien dat enkele tientallen personen bij de Zuiderzeewerken werden geplaatst (zie hieronder de download link).
De lijst vormt een eerste aanknopingspunt, maar om het boek te kunnen schrijven is meer nodig. Want wie waren deze mensen? Wat hebben ze meegemaakt? Hoe hebben ze de tewerkstelling ervaren? Door het optekenen van de verhalen, wil Lankester in zijn boek een beeld van de mensen die schuilgaan achter de namen. Daarvoor heeft hij uw hulp nodig!
Download hier de lijst met namen van tewerkgestelden uit Bovenkarspel.
Opmerking: huisnummers die beginnen met een A lagen aan de Hoofdstraat, met een B aan de Broekerhavenweg en met een C aan de Peperstraat en Kolk.